Hōʻike ʻia ka ʻike kikoʻī o ka galaxy luminous JADES-GS-z14-0 e pili ana i nā ʻike i hana ʻia ma Ianuali 2024 i hōʻike ʻia he 14.32 ʻulaʻula i ʻike ʻia ʻo ia ka galaxy mamao loa i ʻike ʻia (ʻo JADES-GS-z13-0 ka galaxy mamao loa i ʻike ʻia ma ka redshift. o z = 13.2). Ua hoʻokumu ʻia i ka honua mua ma kahi o 290 miliona mau makahiki ma hope o ka Big Bang. ʻO ka nui o ke kukui hōkū e hōʻike ana he nui a ʻoi aku ma mua o 1,600 mau makahiki māmā ma ka nui. ʻO kēlā galaxy ʻālohilohi, nui a nui i ke ao holoʻokoʻa i ka wanaʻao cosmic e hōʻole i ka ʻike o kēia manawa no ka hoʻokumu ʻana o ka galaxy. ʻO nā hōkū mua ma ke ao holoʻokoʻa ʻo ia nā hōkū Pop III me ka metala ʻole a i ʻole ka metala haʻahaʻa loa. Eia naʻe, ke aʻo ʻana i nā waiwai infrared o JADES-GS-z14-0 galaxy e hōʻike ana i ka loaʻa ʻana o ka oxygen ʻo ia hoʻi ka hoʻonui ʻana i ka metala e hōʻike ana ua hoʻopau nā hanauna o nā hōkū nui i ko lākou ola-papa mai ka hānau ʻana a hiki i ka pahū supernova ma kahi o 290 miliona mau makahiki i ka honua mua. No laila, kū'ē nā waiwai o kēia galaxy me ka ʻike o kēia manawa i ka hoʻokumu ʻana o ka galaxy i ke ao mua.
ʻO ke ao holoʻokoʻa mua loa, ma kahi o 380,000 mau makahiki ma hope o ka Big Bang, ua hoʻopiha ʻia me nā kinoea ionised a ua opaque piha ma muli o ka hoʻopuehu ʻana o nā kiʻi e nā electrons manuahi. Ua ukali ʻia kēia e ka wā kū ʻole o ke ao holoʻokoʻa i hala ma kahi o 400 miliona mau makahiki. I kēia wā, ʻaʻole kū ʻole ke ao holoʻokoʻa. Ua puka mai ka malamalama mua ma ke ao holoʻokoʻa, ua lilo i ʻulaʻula i ka microwave ma muli o ka hoʻonui ʻana, a ua ʻike ʻia ʻo ia ʻo Cosmic Microwave Background (CMB). Ma muli o ka piha ʻana o ke ao holoʻokoʻa me nā kinoea kū ʻole, ʻaʻohe hōʻailona optical i hoʻokuʻu ʻia (no laila ua kapa ʻia ʻo ka makahiki ʻeleʻele). ʻAʻole hoʻokuʻu ʻia nā mea un-ionized i ka mālamalama no laila paʻakikī ke aʻo ʻana i ke ao holoʻokoʻa o ka wā kū ʻole. Eia nō naʻe, ʻo ka radiation microwave o 21 cm ka lōʻihi o ka nalu (e like me 1420 MHz) i hoʻokuʻu ʻia e ke anuanu cosmic hydrogen i kēia wā ma muli o ka hoʻololi ʻana o ka hyperfine mai ka spin parallel i ka spin anti-parallel paʻa e hāʻawi i nā manawa kūpono i nā astronomers. E hoʻololi ʻia kēia radiation microwave 21 knm i ka hiki ʻana i ka honua a e nānā ʻia ma 200MHz a 10 MHz mau alapine e like me nā hawewe lekiō. ʻO ka Hoʻopiʻi (Radio Experiment for the Analysis of Cosmic Hydrogen) Manaʻo ka hoʻokolohua e ʻike i ka laina 21-cm paʻakikī mai Cosmic Hydrogen.
ʻO ka manawa o ka reionization ka wā e hiki mai ana i ka mōʻaukala o ke ao holoʻokoʻa i hala ma kahi o 400 miliona mau makahiki ma hope o ka Big Bang a i 1 biliona makahiki. Ua ho'onele hou 'ia ke kinoea ma muli o ka ikehu ki'eki'e o nā kukuna UV i ho'opuka 'ia e nā hōkū mua ikaika. Ua hoʻomaka ka hoʻokumu ʻana o nā galaxies a me nā quasars i kēia wā. ʻO nā kukui o kēia wā he ʻulaʻula ka neʻe ʻana i ka ʻulaʻula a me ka infrared. He hoʻomaka hou ka noiʻi ʻana i ke ao holoʻokoʻa i ka hoʻopaʻa ʻana i nā kukui primordial. Pono ʻia kahi mākaʻikaʻi infrared ma ke ākea. Hoʻolaha wale ʻo JWST i ka astronomy infrared i e aʻo i ke ao holoʻokoʻa.
ʻO James Webb Space Telescope (JWST) ua hoʻokuʻu ʻia ma ka lā 25 Dekemaba 2021. Ma hope mai, ua hoʻonoho ʻia ʻo tt ma kahi orbit kokoke i ka Lā-Earth L2 Lagrange ma kahi o 1.5 miliona km mai ka honua. Ua hoʻohana piha ʻia i Iulai 2022. Ke hoʻohana nei i nā mea hana ʻepekema nui ma luna o ka moku e like me NIRCam (Near Infrared Camera), NIRSpec (Near Infrared Spectrograph), MIRI (Mid-Infrared Instrument), ʻimi ʻo JWST i nā hōʻailona optical/infrared mai nā hōkū mua a me nā galaxies. i hoʻokumu ʻia i ka Universe no ka ʻike maikaʻi ʻana i ka hoʻokumu ʻana a me ka ulu ʻana o nā galaxies a me ka hoʻokumu ʻana o nā hōkū a me nā ʻōnaehana honua. I nā makahiki ʻelua i hala iho nei, ua hoʻopuka ʻo ia i nā hopena hoihoi i ka ʻimi ʻana i ka wanaʻao honua (ʻo ia hoʻi, ka manawa i loko o nā haneli miliona mau makahiki mua ma hope o ka big bang kahi i hānau ʻia ai nā galaxies mua).
Ka polokalamu JWST Advanced Deep Extragalactic Survey (JADES).
Ke manaʻo nei kēia papahana e aʻo i ka hoʻoulu ʻana o ka galaxy mai ka ʻulaʻula kiʻekiʻe a hiki i ke awakea cosmic ma ke ʻano o ke kiʻi infrared a me ka spectroscopy ma nā kahua hohonu GOODS-S a me GOODS-N.
I ka makahiki mua, ua ʻike nā mea noiʻi ʻo JADES i nā haneli he nui o nā moho mai ka 650 miliona mau makahiki ma hope o ka pā nui. I ka hoʻomaka ʻana o ka makahiki 2023, ua ʻike lākou i kahi galaxy i loko o kā lākou ʻikepili i ʻike ʻia aia ma kahi ʻulaʻula o 14 e hōʻike ana he galaxy mamao loa ia akā he mālamalama loa. Eia kekahi, ua ʻike ʻia he ʻāpana ia o kekahi galaxy ma muli o ke kokoke. No laila, ua ʻike lākou i ka loaʻa ʻana ma ʻOkakopa 2023. Ua kākoʻo ka ʻikepili hou iā ia ma ka hoʻololi ʻulaʻula o 14. Pono kahi kikoʻī o kēia galaxy no ka ʻike ʻana i kahi o Lyman-alpha break i ka spectrum e ana i ka neʻe ʻulaʻula a hoʻoholo i ka makahiki.
ʻO Lyman-alpha kahi laina hoʻoheheʻe spectral o ka hydrogen i ka moʻo Lyman i ka wā e hoʻololi ai nā electrons mai n=2 a i n=1. ʻO ke kiko o ka haʻihaʻi ʻo Lyman-alpha i ke kiko kikoʻī e pili ana i ka lōʻihi nalu i ʻike ʻia (λʻikeʻia). Hiki ke helu ʻia ka hoʻololi ʻulaʻula (z) e like me ke ʻano z = (λʻikeʻia – λhoʻomaha) / λhoʻomaha
ʻO JADES-GS-z14-0 kahakia
No laila, ʻike hou ʻia ka galaxy i Ianuali 2024 me ka NIRCam (Near Infrared Camera) a me NIRSpec (Near Infrared Spectrograph). Hāʻawi ka nānā ʻana i nā aniani i nā hōʻike maopopo ʻana aia ka galaxy ma kahi ʻulaʻula o 14.32, e hoʻolilo iā ia ka galaxy mamao loa i ʻike ʻia (ka moʻolelo galaxy mamao loa ma mua (JADES-GS-z13-0 ma ka ʻulaʻula o z = 13.2). Ua kapa ʻia ʻo JADES. -GS-z14-0, he aniani ʻālohilohi ma kahi mamao he 13.5 biliona makahiki māmā a ʻoi aku, ʻoi aku ma mua o 1,600 mau makahiki māmā ka nui i manaʻo ʻia ʻo nā hōkū ʻōpio ke kumu o kona mālamalama ʻAʻole i manaʻo ʻia e loaʻa i kahi galaxy i ʻoi aku ma mua o 300 miliona mau makahiki ma hope o ka Big Bang ʻaʻole kūpono ia i nā ʻano hoʻohālike o ka hoʻokumu ʻana.
Nui aʻe nā mea haohao ma ka hale kūʻai.
Ua hiki i nā mea noiʻi ke ʻike iā JADES-GS-z14-0 ma nā hawewe lōʻihi me ka hoʻohana ʻana i ka MIRI (Mid-Infrared Instrument). ʻO ia ke ʻano o ka hopu ʻana i nā mea hoʻokuʻu ʻike ʻia mai kēia galaxy i hoʻololi ʻulaʻula a lilo i waho o ka laulā no nā mea kani-infrared kokoke. Hōʻike ʻia ka nānā ʻana i ka loaʻa ʻana o ka oxygen ionised e hōʻike ana i ka metallicity kiʻekiʻe. Hiki kēia i ka wā i noho mua ai nā hanauna he nui o nā hōkū i ko lākou ola.
ʻO nā hōkū mua ma ke ao holoʻokoʻa he ʻole-metala a haʻahaʻa loa. Kapa ʻia lākou i nā hōkū Pop III a i ʻole nā hōkū Population III. ʻO nā hōkū metala haʻahaʻa nā hōkū Pop II. Loaʻa i nā hōkū ʻōpio nā mea metala kiʻekiʻe a kapa ʻia ʻo "Pop I stars" a i ʻole nā hōkū metala lā. Me ka 1.4% metala kiʻekiʻe, he hōkū hou ka lā. Ma ka astronomy, ʻoi aku ke kaumaha ma mua o ka helium i manaʻo ʻia he metala. ʻO nā metala kemika ʻole e like me ka oxygen, nitrogen, etc. Hoʻonui ʻia nā hōkū i kēlā me kēia hanauna ma hope o ka hanana supernova. ʻO ka hoʻonui ʻana i ka ʻike metala i nā hōkū e hōʻike ana i ka ʻōpio.
Ke noʻonoʻo nei i ka makahiki o ka galaxy ʻo JADES-GS-z14-0 ʻaʻole ia ma mua o 300 miliona mau makahiki ma hope o ka Big Bang, pono nā hōkū o kēia galaxy he Pop III nā hōkū me ka ʻole-metala maʻiʻo. Eia naʻe, loaʻa i ka MIRI o JWST ka loaʻa ʻana o ka oxygen.
Ma ka nānā ʻana i nā ʻike a me nā ʻike ma luna, ʻaʻole kūlike nā waiwai o ka galaxy mua o ke ao holoʻokoʻa JADES-GS-z14-0 me ka ʻike o kēia manawa no ka hoʻokumu ʻana i nā galaxy. Pehea e hiki ai i kahi galaxy me ia mau hiʻohiʻona ke hoʻopaʻa ʻia i 290 miliona mau makahiki ma hope o ka Bing Bang? Hiki ke ʻike ʻia nā galaxia he nui i kēia mua aku. Aia paha he ʻokoʻa o nā galaxia ma ka Cosmic Dawn.
***
E hoʻomaopopo ':
- Carniani, S., ¶ AL. 2024. Hōʻoiaʻiʻo spectroscopic o ʻelua mau aniani ʻālohilohi ma kahi ʻulaʻula o 14. Nature (2024). Hoʻopuka ʻia 24 Iulai 2024. DOI: https://doi.org/10.1038/s41586-024-07860-9 . Paʻi mua ma axRiv. Waiho ʻia 28 Mei 2024. DOI: https://doi.org/10.48550/arXiv.2405.18485
- Helton JM, ¶ AL 2024. JWST/MIRI photometric ʻike ma 7.7 μm o ka hoʻomau hōkū a me ka nebular hoʻokuʻu i loko o kahi aniani ma z>14. Paʻi mua ma axRiv. Waiho ʻia 28 Mei 2024. DOI: https://doi.org/10.48550/arXiv.2405.18462
- ʻO ka NASA James Webb Space Telescope. ʻO nā hiʻohiʻona mua - ʻike ʻo James Webb Space Telescope o NASA i ka Galaxy ʻike mamao loa. Hoʻopuka ʻia 30 Mei 2024. Loaʻa ma https://webbtelescope.org/contents/early-highlights/nasas-james-webb-space-telescope-finds-most-distant-known-galaxy
***